Το Στρογγυλό Αναγνωστήριο

Ένα από τα πιο χαρισματικά μνημεία του Λονδίνου που είναι ελάχιστα γνωστό στο ευρύ κοινό είναι το Στρογγυλό Αναγνωστήριο (Round Reading Room) της βιβλιοθήκης του Βρετανικού Μουσείου, η οποία το 1973 ενώθηκε με άλλες βιβλιοθήκες για να σχηματίσουν από κοινού την Βρετανική Βιβλιοθήκη (British Library).

Η αρχή της ίδρυσης του Βρετανικό Μουσείου, γνωστό σε εμάς λόγω των Ελγινείων, βρίσκεται στη διαθήκη του Sir Hans Sloane, γιατρού, φυσιολόγου και συλλέκτη, που μετά το θάνατό του το 1753 δώρησε μια συλλογή με περισσότερα από 71.000 αντικείμενα, βιβλία και θεραπευτικά βότανα στον τότε βασιλιά της Βρετανίας Γεώργιο τον Β' με αντίτιμο 20.000 λίρες που έπρεπε να πληρωθούν στους κληρονόμους του Sloane. Αν ο βασιλιάς δεν δεχόταν, ο Sloane ζητούσε η συλλογή του να μοιραστεί σε ακαδημίες, βιβλιοθήκες και μουσεία ανά τον κόσμο.

Ο Γεώργιος δεν είχε κανένα μεγάλο ενδιαφέρον για τη συλλογή του Sloane, αλλά πείστηκε από τη Βουλή να δεχτεί τη δωρεά εκ μέρους του βρετανικού λαού και να συστήσει το Βρετανικό Μουσείο, προσθέτοντας μάλιστα ο ίδιος αντικείμενα και βιβλία από τις προσωπικές του συλλογές. Συστήθηκε η διοικητική επιτροπή, βρέθηκε το κτήριο και το 1759 το Μουσείο λειτούργησε για το κοινό. Έκτοτε λειτουργεί *με ελεύθερη είσοδο* ανελλιπώς, με εξαίρεση κάποιες περιόδους κατά τη διάρκεια των παγκοσμίων πολέμων που οι συλλογές του μεταφέρθηκαν αλλού για να προστατευθούν από τις εχθροπραξίες και τους βομβαρδισμούς. Αρχικά το μουσείο είχε 5 χιλιάδες επισκέπτες το χρόνο. Τώρα πλέον έχει φτάσει τα 5 εκατομμύρια, και είναι το πιο δημοφιλές μνημείο του Λονδίνου.

Με τα χρόνια η συλλογές του μουσείου εμπλουτίστηκαν είτε με δωρεές είτε με αγορές από συλλέκτες όπως ο Sir William Hamilton και ο Thomas Bruce, γνωστός και ως Earl of Elgin. O Έλγιν ήταν ο Βρετανός Πρέσβης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία από το 1799 -1803 και λίγο πριν επιστρέψει στη Βρετανία αφαίρεσε με την άδεια των (Οθωμανικών) αρχών και με αρκετή πονηριά περίπου τα μισά από τα υπολοιπόμενα μάρμαρα του Παρθενώνα. Λέγεται ότι όταν επέστρεψε στη Βρετανία τον περιμένε εθνική κατακραυγή, ενώ πολλοί τον κατηγόρησαν για βανδαλισμό. Τελικά όμως αφού το θέμα συζητήθηκε εκτενώς, με τα πολλά ξεχάστηκε (σας θυμίζει τίποτα;) και τα μάρμαρα αγοράστηκαν από τη βρετανική κυβέρνηση το 1816 για να εκτεθούν στο Βρετανικό Μουσείο.

Τέλος πάντων, σκοπός της ανάρτησης αυτής δεν είναι να σας πω για τις συλλογές του μουσείου και τα Ελγίνεια, αλλά για την βιβλιοθήκη του, που ξεκίνησε από την αρχική συλλογή του Sloane, εμπλουτίσθηκε με άλλες συλλογές όπως αυτή του Robert Cotton και της Βασιλικής Βιβλιοθήκης, αλλά και με εκδόσεις του ίδιου του μουσείου, και τελικά έγινε τόσο δημοφιλής που 100 χρόνια μετά από τότε που πρωτολειτούργησε χρειάστηκε καινούριο αναγνωστήριο για να εξυπηρετήσει το κοινό της.

Το 1854 ξεκίνησε η κατασκευή του Στρογγυλού Αναγνωστηρίου στην εσωτερική αυλή του μουσείου υπό την εποπτεία του Sydney Smirke, αδερφού του Sir Robert Smirke που σχεδίασε το υπόλοιπο μουσείο. Ο Smirke χρησιμοποίησε τις πιο προηγμένες τεχνολογίες της εποχής και το αναγνωστήριο θεωρείται αριστούργημα της αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα. Οι βιβλιοθήκες με ράφια συνολικού μήκους 40 χιλιομέτρων ήταν τοποθετημένες σε 3 επίπεδα κατά μήκος των στρογγυλών τοίχων και ήταν φτιαγμένες από χυτοσίδηρο, για να προστατεύονται από τη φωτιά. Το εντυπωσιακότατο Στρογγυλό Αναγνωστήριο άνοιξε τις πόρτες του τον Μάιο του 1857 και συνέχισε να λειτουργεί ως το 1997, που τα βιβλία μεταφέρθηκαν στο νέο κτήριο της Βρετανικής Βιβλιοθήκης στο St Pancras (βόρειο Λονδίνο).

Για να χρησιμοποιήσεις το Αναγνωστήριο έπρεπε να κάνεις γραπτή αίτηση στον διευθυντή του και να πάρεις ειδική ταυτότητα. Διάσημοι συγγραφείς και ερευνητές που εργάστηκαν μέσα σε αυτό το χώρο ήταν ο Καρλ Μαρξ, ο Λένιν, ο Oscar Wilde, o George Orwell, o Bram Stoker (του Δράκουλα), ο Sir Arthur Conan Doyle (του Σέρλοκ Χολμς) - και η σαφώς λιγότερο διάσημη Σοφία :-)

Το 1995, ενώ ήμουν φοιτήτρια στην Αθήνα, εργαζόμουν σε μια ομάδα έρευνας του Πανεπιστημίου που χρειαζόταν πρόσβαση σε συγγράμματα και βιβλία τα οποία δεν υπήρχαν στην Ελλάδα και ήταν πολύ δύσκολο να τα παραγγείλουμε, γιατί τότε δεν είχαμε ούτε ημέιλ ούτε διαδίκτυο. Ο μόνος γρήγορος τρόπος ήταν να πάει κάποιος στο εξωτερικό και να τα φέρει ο ίδιος, και καθώς είχα φίλους στο Λονδίνο που μπορούσαν να με φιλοξενήσουν, προσφέρθηκα να γίνω ο αγγελιοφόρος της ομάδας. Η καθηγήτρια που είχε την εποπτεία της έρευνας μου έδωσε μια συστατική επιστολή και με βάση αυτής πήρα την πολυπόθητη ερευνητική ταυτότητα της Βρετανικής Βιβλιοθήκης.

Εγώ τότε δεν είχα ιδέα πού πήγαινα. Μου είπαν θα πας στη Βρετανική Βιβλιοθήκη να κάνεις έρευνα. Ήρθα στο Λονδίνο, ρώτησα πού είναι η Βρετανική Βιβλιοθήκη, μου είπαν θα πας στο Βρετανικό Μουσείο, και πήγα. Ούτε φωτογραφίες είχα δει από πριν, γιατί πού να τις βρω; Eίχα βέβαια χρησιμοποιήσει τα αναγνωστήρια του πανεπιστημίου της Αθήνας, και κάπως έτσι, αλλά σε μεγαλύτερη κλίμακα, περίμενα να είναι το αναγνωστήριο της Βρετανικής Βιβλιοθήκης. Φανταστείτε την έκπληξή μου όταν άνοιξα την πόρτα και αντίκρισα αυτή την εικόνα:


Ο χώρος ήταν όπως ακριβώς τον βλέπετε. Μεγαλοπρεπής, οργανωμένος και απίστευτα ήσυχος, ειδικά αν σκεφτείτε ότι ήταν στο κέντρο ενός εξαιρετικά θορυβώδους μουσείου. Για να μπεις στο χώρο του αναγνωστηρίου έπρεπε να περάσεις από την κεντρική είσοδο του μουσείου και αυτό ακριβώς έκανε την αντίθεση τόσο έντονη: από τη μια τα γκρουπ με τους τουρίστες μες την τρελή χαρά και με φωτογραφικές μηχανές ανά χείρας, και από την άλλη οι ερευνητές και οι βιβλιοθηκονόμοι να εργάζονται με τάξη και ησυχία.


Επί ένα μήνα το καλοκαίρι του 1995 καθόμουν σε αυτές τις μπλε καρέκλες, μπροστά από τις τετράγωνες οθόνες στις οποίες μπορούσες να ψάξεις τις συλλογές της βιβλιοθήκης. Όταν έβρισκες αυτό που ήθελες έγραφες τα στοιχεία σε ένα χαρτάκι, το έδινες στον βιβλιοθηκονόμο και συνήθως μέσα σε λίγη ώρα στο έφερνε εκεί που καθόσουν. Ήταν μια απίστευτη εμπειρία, να βρίσκεσαι και να δουλεύεις μέσα σε αυτό το χώρο, και τον είχα αγαπήσει τόσο πολύ που όταν έμαθα ότι η βιβλιοθήκη μεταφέρεται είχα στεναχωρηθεί, παρόλο που το πάσο μου έχει λήξει προ πολλού και έτσι δεν θα μπορούσα να ξαναμπώ στο αναγνωστήριο.

Τελικά το 2000 το Βρετανικό Μουσείο ανακαίνησε το χώρο του Στρογγυλού Αναγνωστηρίου και τον μετέτρεψε σε ανοιχτή βιβλιοθήκη με 25.000 βιβλία που καλύπτουν κυρίως ταξιδιωτικά, ιστορικά και καλλιτεχνικά θέματα, προσβάσιμη σε όλους τους επισκέπτες του μουσείου. Από πέρσυ τον Σεπτέμβριο ο χώρος χρησιμοποιείται για την προσωρινή έκθεση του Πήλινου Στρατού, την οποία επισκέφτηκα την περασμένη Κυριακή και για την οποία θα σας μιλήσω στην επόμενη ανάρτηση. Προς το παρόν σας παραπέμπω στην Wikipedia όπου μπορείτε να δείτε μια πιο πρόσφατη πανοραμική άποψη του Στρογγυλού Αναγνωστηρίου όπως ήταν πριν μεταποιηθεί για την έκθεση.